Η πρωτοποριακή Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ευρέως γνωστή ως anti SLAPP, υπερψηφίστηκε πρόσφατα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με μεγάλη πλειοψηφία.
Του Αλέξη Αναγνωστάκη*
Η πρωτοβουλία αφορά την προστασία των δημοσιογράφων και των υπερασπιστών δικαιωμάτων κλπ από καταχρηστικές αγωγές σε βάρος τους, γνωστές ως «Στρατηγικές αγωγές προς αποθάρρυνση της δημόσιας συμμετοχής» ή “Strategic Lawsuits against Public Participation” (SLAPP).
Κατά τις σκέψεις της Αιτιολογικής Έκθεσης, η προτεινόμενη στα κράτη μέλη Οδηγία παρέχει στα δικαστήρια και τα πρόσωπα- στόχους των άνω αγωγών SLAPP τα εργαλεία για την καταπολέμηση προδήλως αβάσιμων ή καταχρηστικών δικαστικών διαδικασιών.
Οι προτάσεις αναμένεται να ωφελήσουν ιδίως τους δημοσιογράφους αλλά και τα πρόσωπα ή τις οργανώσεις που ασχολούνται με την υπεράσπιση δικαιωμάτων, όπως τα περιβαλλοντικά και κλιματικά δικαιώματα, τα δικαιώματα των γυναικών, τα δικαιώματα ΛΟΑΤΚΙ+, τα δικαιώματα των ατόμων με μειονοτική φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, τα εργασιακά δικαιώματα ή τις θρησκευτικές ελευθερίες. Η προστασία της Οδηγίας καλύπτει επίσης όλα τα πρόσωπα που δραστηριοποιούνται ή εμπλέκονται σε θέματα δημόσιου συμφέροντος.
Η Οδηγία έχει ως στόχο “να διασφαλίσει την ισορροπημένη πρόσβαση στη δικαιοσύνη και τα δικαιώματα προστασίας της ιδιωτικής ζωής καθώς και την προστασία της ελευθερίας της έκφρασης και της πληροφόρησης”.
Οι προτεινόμενες διασφαλίσεις της άνω Οδηγίας θα ισχύουν σε αστικές υποθέσεις με διασυνοριακές επιπτώσεις.
Ταυτοχρόνως, η ΕΕ εξέδωσε Σύσταση, η οποία είναι συμπληρωματική προς την Οδηγία και αμέσως εφαρμόσιμη από τα κράτη μέλη, ενώ επίκειται και έκδοση σχετικής Σύστασης από το Συμβούλιο της Ευρώπης.
Τα κύρια στοιχεία των υπό κρίση προτάσεων είναι:
- Ταχεία απόρριψη μιας προδήλως αβάσιμης καταχρηστικής δικαστικής διαδικασίας – τα δικαστήρια θα μπορούν να λάβουν γρήγορη απόφαση για την απόρριψη της αγωγής εάν μια υπόθεση είναι καταχρηστική και προδήλως αβάσιμη. Σε μια τέτοια περίπτωση, το βάρος της απόδειξης θα βαρύνει τον ενάγοντα να αποδείξει ότι η υπόθεση δεν είναι προδήλως αβάσιμη·
- Διαδικαστικά έξοδα – εναπόκειται στον ενάγοντα να καταβάλει όλα τα έξοδα, συμπεριλαμβανομένων των αμοιβών των δικηγόρων του εναγομένου, εάν μια υπόθεση απορριφθεί ως καταχρηστική·
- Αποζημίωση – ο στόχος αγωγής SLAPP θα έχει το δικαίωμα να διεκδικήσει και να λάβει πλήρη αποζημίωση για την υλική και ηθική ζημία.
- Αποτρεπτικές ποινές – για να εμποδίσουν τους ενάγοντες να ξεκινήσουν καταχρηστικές δικαστικές διαδικασίες, τα δικαστήρια θα είναι σε θέση να επιβάλουν εκ των προτέρων αποτρεπτικές κυρώσεις σε όσους παραπέμπουν τέτοιες υποθέσεις στο δικαστήριο.
- Προστασία από αποφάσεις τρίτων χωρών – Τα κράτη μέλη θα πρέπει να αρνούνται την αναγνώριση απόφασης που προέρχεται από τρίτη εκτός ΕΕ χώρα, έναντι προσώπου που έχει την κατοικία του σε κράτος μέλος, εάν η διαδικασία κριθεί προδήλως αβάσιμη ή καταχρηστική βάσει του δικαίου του κράτους μέλους. Το θύμα θα μπορεί επίσης να ζητήσει αποζημίωση για τις ζημίες και τα έξοδα στο κράτος μέλος στο οποίο έχει την κατοικία του.
H Οδηγία θα δημοσιευθεί σύντομα στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ.
Η προθεσμία για τα κράτη Μέλη προκειμένου να την ενσωματώσουν στο εθνικό δίκαιο είναι 2 χρόνια.
H ενσωμάτωση της Οδηγίας στο ελληνικό δίκαιο αναμένεται να φέρει καταιγιστικές αλλαγές στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας.
Οι άνω αλλαγές θα αλλάξουν την αστική δίκη, όπως τη γνωρίζαμε μέχρι τώρα.
Ταυτόχρονα, υπάρχει έντονος προβληματισμός για το πως θα λειτουργήσουν οι άνω αλλαγές στην πράξη καθώς αρκετές από αυτές θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως εμπόδια για την πρόσβαση στη δικαιοσύνη και την ισότητα των διαδίκων, καθώς μάλιστα οι σχετικές διατάξεις εμφανίζονται ασαφείς και σε καμία περίπτωση δεν είναι ακόμη επακριβώς διατυπωμένες.
Ενδεικτικά, στο στάδιο ταχείας απόρριψης της Αγωγής πρέπει να διασφαλίζεται αποτελεσματικά το δικαίωμα ακρόασης και των δύο πλευρών, ο αναγκαίος χρόνος και ευκολίες για την αποτελεσματική εξέταση της υπόθεσης για το Δικαστήριο και τους διαδίκους, η ύπαρξη αιτιολογίας και βέβαια το δικαίωμα άσκησης ενδίκων μέσων κατά τα οριζόμενα στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας.
Η έλλειψη αποτελεσματικής αναφοράς της Οδηγίας προς τα παραπάνω θα μπορούσε να οδηγήσει σε προσβολή του δίκαιου χαρακτήρα της δίκης και της ισότητας των δικονομικών όπλων.
Είναι πλέον σαφές πως ο τρόπος της ενσωμάτωσης της Οδηγίας στο ελληνικό δίκαιο θα επηρεάσει καθοριστικά τον τρόπο, με τον οποίο τα ελληνικά δικαστήρια στο μέλλον θα δικάζουν τις ανάλογες υποθέσεις.
Η άνω Οδηγία πολύ πιθανό να αποτελέσει τον οδηγό για την γενικώτερη αναμόρφωση των κανόνων και της δικονομίας των αστικών δικών στην Ελλάδα.
*Ο Αλέξης Αναγνωστάκης είναι Δικηγόρος Αθηνών, Μέλος της Επιτροπής Ειδικών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αντιμετώπιση των υποθέσεων SLAPP.
