Τα τελευταία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει επισημάνει στα κράτη μέλη τη σημασία της μεταρρύθμισης του θεσμού της φυλάκισης, ιδίως την αναγκαιότητα για ταχεία μετάβαση προς το θεσμό της ‘’μικρής κλίμακας κράτησης”.
Του Αλέξη Αναγνωστάκη*
Με τον άνω θεσμό εννοείται η κράτηση των προσώπων σε μικρής κλίμακας εγκαταστάσεις, που εστιάζουν κυρίως στην κοινωνική αποκατάσταση και επανένταξη στην κοινωνία.
Λόγω ακριβώς του μικρότερου αριθμού κρατουμένων ανά κατάστημα, καθίσταται πιο ευχερής η αποτελεσματική διεξαγωγή εκπαιδευτικών και επαγγελματικών προγραμμάτων, η απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων καθώς και προγραμμάτων απεξάρτησης κλπ.
Το αντίθετο αποτελεί η σημερινή πραγματικότητα των μεγάλων χαοτικών φυλακών με τον συγχρωτισμό μικροπαραβατών με τη σκληρή εγκληματικότητα, οι κακές συνθήκες κράτησης, που δεν προσφέρουν καμία προοπτική αποκατάστασης και επανένταξης.
Ο θεσμός της μικρής κλίμακας κράτησης έχει αποκτήσει τα τελευταία χρόνια γενική αποδοχή από τον ευρωπαϊκό πολιτικό και νομικό κόσμο.
Το Πρόγραμμα της Χάγης (2004) και το Πρόγραμμα της Στοκχόλμης (2009) έχουν από καιρό τονίσει τη σημασία των άνω εναλλακτικών μορφών κράτησης στην πολιτική δικαιοσύνης της ΕΕ.
Η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης (CPT) έχει παράσχει λεπτομερείς κατευθυντήριες γραμμές για τη διασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των κρατουμένων, υποστηρίζοντας τη χρήση μικρών, κοινοτικά ενσωματωμένων εγκαταστάσεων.
Οι ετήσιες εκθέσεις της Europol για την κατάσταση και τις τάσεις της τρομοκρατίας στην ΕΕ έχουν υπογραμμίσει τον κίνδυνο ριζοσπαστικοποίησης σε περιβάλλοντα μεγάλης κλίμακας φυλακών. Ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (FRA) έχει επίσης παρέχει πολύτιμα δεδομένα μέσω της βάσης δεδομένων ποινικής κράτησης, επιδεικνύοντας τα οφέλη των μικρής κλίμακας εγκαταστάσεων κράτησης τόσο για τους κρατούμενους όσο και για την κοινωνία ευρύτερα.
Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχουν εκδώσει πολλές αποφάσεις και ψηφίσματα υπογραμμίζοντας την ανάγκη ανθρωπίνων συνθηκών κράτησης και την προώθηση εναλλακτικών λύσεων στη μαζική κράτηση. Το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 2017 κάλεσε για μικρές μονάδες κράτησης για την πρόληψη της επανάληψης του εγκλήματος και την προώθηση της επανένταξης.
Παρά τα άνω ολοκληρωμένα πλαίσια και τις ισχυρές αποδείξεις υπέρ της μικρής κλίμακας κράτησης, η Ελλάδα, όπως και άλλες χώρες, καθυστερεί να εφαρμόσει αυτές τις πρακτικές αποτελεσματικά.
Η Ελληνική Κυβέρνηση κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση, μέσω της αυστηροποίησης των ποινών, που θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε αύξηση φυλακίσεων και συμφόρηση των ήδη ακατάλληλων φυλακών. Χωρίς να έχει ληφθεί ταυτόχρονα κανένα αποτελεσματικό μέτρο για το διαχωρισμό των κρατουμένων, την ουσιαστική αποκατάσταση και επανένταξη.
Τα προγράμματα αποκατάστασης στις ελληνικές φυλακές είναι όλως ανεπαρκή και υποχρηματοδοτούμενα.
Ο υπερπληθυσμός επιδεινώνει τις εντάσεις εντός των εγκαταστάσεων και παρεμποδίζει οποιεσδήποτε προσπάθειες για αποκατάσταση.
Η εστίαση παραμένει αδικαιολόγητα στην τιμωρητική μέθοδο παρά στην προετοιμασία των κρατουμένων για την επιτυχή τους επανένταξη στην κοινωνία, αντίθετα από τους στόχους της ΕΕ.
Είναι εντυπωσιακό πως η ελληνική πολιτεία, αν και συμφωνεί στη ψήφιση των σχετικών οδηγιών της ΕΕ, στην εφαρμογή αυτών χαράσσει τελείως αντίθετες νοοτροπίες και πρακτικές.
Είναι επιτακτική ανάγκη η Ελλάδα να γεφυρώσει άμεσα αυτό το χάσμα.
Αλλιώς, ο επερχόμενος υπερπληθυσμός και οι κακές συνθήκες κράτησης θα κάνουν σύντομα το σωφρονιστικό σύστημα να ασφυκτιά ακόμα περισσότερο.
* Ο Αλέξης Αναγνωστάκης είναι Ποινικολόγος, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ένωσης Ευρωπαίων Ποινικολόγων (European Criminal Bar Association).
 έχει επισημάνει στα κράτη μέλη τη σημασία της μεταρρύθμισης του θεσμού της φυλάκισης, ιδίως την){kind=link}