Η εκπαίδευση είναι ένα θεμελιώδες ατομικό δικαίωμα τόσο του ίδιου του εκπαιδευομένου (ανηλίκου και ενηλίκου) όσο και των γονέων σε περίπτωση εκπαίδευσης ανηλίκων, που δικαιούνται να εξασφαλίζουν την μόρφωση και την εκπαίδευση των παιδιών τους (άρθρο 16 του Συντάγματος και άρθρο 2 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ).
Σύμφωνα με την νομολογία του ΕΔΔΑ το άρθρου 2 του Πρώτου Πρωτοκόλλου: α) εγγυάται το ατομικό δικαίωμα στην εκπαίδευση, β) σε μια δημοκρατική κοινωνία, το δικαίωμα αυτό είναι απαραίτητο για την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διαδραματίζει θεμελιώδη ρόλο, όμως γ) παρ΄όλα αυτά δεν υφίσταται καμία θετική υποχρέωση του κράτους να δημιουργήσει δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα ή να επιδοτήσει τα ιδιωτικά σχολεία. Οι τομείς αυτοί αφήνονται στη διακριτική του ευχέρεια.
Το δικαίωμα στην εκπαίδευση διατυπώνεται σε πολλές διεθνείς συμβάσεις, όπως η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1948), η Σύμβαση κατά των διακρίσεων στην εκπαίδευση (1960), το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα (1966), η Σύμβαση για την αναγνώριση των τίτλων σπουδών σχετικά με την τριτοβάθμια εκπαίδευση στην ευρωπαϊκή περιφέρεια (Leyla Şahin κατά Τουρκίας [GC], 2005), η Σύμβαση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα του παιδιού (1989, η Σύμβαση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία (2006) και ο αναθεωρημένος Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης (Ponomaryovi κατά Βουλγαρίας, 2011). Οι διεθνείς συμβάσεις διακηρύσσουν το δικαίωμα του καθενός στην εκπαίδευση, η οποία εκτός από αυτόνομο δικαίωμα περιλαμβάνεται και ως περιεχόμενο και στα επίσης θεμελιώδη δικαιώματα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής (άρθρο 8 ΕΣΔΑ), της ελευθερίας σκέψης, συνείδησης και θρησκείας (άρθρο 9 ΕΣΔΑ) καθώς και στην ελευθερία μετάδοσης πληροφοριών και ιδεών (άρθρο 10 ΕΣΔΑ)
Το ανωτέρω δικαίωμα αφορά την στοιχειώδη εκπαίδευση, τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και την τριτοβάθμια, η οποία εν προκειμένω και μας ενδιαφέρει (βλ. αποφάσεις ΕΔΔΑ Leyla Şahin κατά Τουρκίας [GC], Mürsel Eren κατά Τουρκίας) στην οποία εντάσσονται και οι μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές (απόφαση ΕΔΔΑ: Telek κατά Τουρκίας).
Κατά το ΕΔΔΑ το άρθρο 2 του Πρώτου Πρωτοκόλλου εγγυάται το δικαίωμα ανοίγματος και λειτουργίας ιδιωτικού εκπαιδευτικού ιδρύματος, αλλά τα κράτη δεν έχουν θετική υποχρέωση να επιδοτούν μια συγκεκριμένη μορφή διδασκαλίας (Verein Gemeinsam Lernen κατά Αυστρίας), ούτε επιβάλλεται η εισαγωγή ενός παιδιού σε ιδιωτικό σχολείο (Sanlısoy κατά Τουρκίας).
Στα πλαίσια αυτού του ανωτέρω θεσπιζόμενου θεμελιώδους δικαιώματος η ρητή απαγόρευση του συντηρητικού και μη εναρμονιζόμενου με το σύγχρονο παγκόσμιο περιβάλλον και την πραγματικότητα άρθρου 16 του ελληνικού Συντάγματος που απαγορεύει την ίδρυση ιδιωτικών ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης, έρχεται σε αντίθεση με τον πυρήνα του αναφερομένου δικαιώματος και νομιμοποιεί μια αναχρονιστική εκπαιδευτική προσέγγιση.
Η απαγόρευση αυτή ουσιαστικά παρεμποδίζει την εκπαίδευση, δημιουργεί (κρατικό) μονοπώλιο και δη σε ένα χώρο που η μονοπωλιακή ιδιότητα δεν μπορεί να τον καθορίζει. Η πανεπιστημιακή κοινότητα πρέπει να είναι ανοικτή, ελεύθερη, να διακινούνται ιδέες και επιστημονικές απόψεις χωρίς σύνορα και μονοπωλιακά όρια. Το πανεπιστήμιο πρέπει να είναι ο φάρος της έκφρασης της επιστήμης, της ελευθερίας της έκφρασης, της ανεμπόδιστης μετάδοσης των πληροφοριών και των ιδεών.
Το ελληνικό πανεπιστήμιο δυστυχώς, διαθέτοντας μια σχεδόν παγκόσμια πρωτοτυπία έχει αποξενωθεί από την ωφέλιμη και χρήσιμη επιστημονική ελευθερία του ανταγωνισμού, διαθέτοντας μια μη αναγκαία εσωστρέφεια.
Πλέον αυτού η μη ύπαρξη ιδιωτικών πανεπιστημίων δημιουργεί σοβαρή εκροή συναλλάγματος σε χώρες που είναι διαθέτουν ιδιωτικά πανεπιστήμια (βλ. Κύπρος, Ιταλία, Μ. Βρετανία, Τουρκία κ.α.).
Αναμφίβολα το κράτος πρέπει να θεσπίσει αυστηρούς όρους και προϋποθέσεις και αντικειμενικό ποιοτικό έλεγχο.
Με δυό λόγια η θέσπιση ιδιωτικών ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, παρόλα τα υπαρκτά συνταγματικά προβλήματα που ενδεχομένως δημιουργεί είναι προς την ορθή κατεύθυνση και εναρμονίζεται με το θεμελιώδες και υπερνομοθετικής ισχύος δικαίωμα στην εκπαίδευση αλλά και με τα ενωσιακά πλαίσια του υγιούς ανταγωνισμού.
Η τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν αποτελεί προνόμιο κανενός, ούτε κομμάτι κρατικού μονοπωλίου, είναι ανθρώπινο ατομικό δικαίωμα και πρέπει να είναι διαθέσιμο σε όλους ανεξαίρετα κάτω από επιστημονικά αποδεκτές προϋποθέσεις.
*Ο Βασίλης Χειρδάρης, Δικηγόρος ειδικός σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων
 όσο και των γονέων σε περίπτωση){kind=link}