«Πιστεύω ότι το ωραιότερο άσμα κάθε πραγματικού αγωνιστή είναι ο επιθανάτιος ρόγχος μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα της τυραννίας.» -Αλέκος Παναγούλης, Απολογία στο έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών, 7.11.1968-
Εξ αφορμής της αυτεπάγγελτης Εισαγγελικής παραγγελίας για διενέργεια προκαταρκτικής εξετάσεως κατ’ άρθρο 252 του Π.Κ περί παραβίασης του υπηρεσιακού απορρήτου, εξ αφορμής των δημοσιευμάτων της Κυριακάτικης εφημερίδας «Μπαμ» καταθέτω μετά υπερεκχειλιζούσης κλιτότητας την υποκειμενική μου άποψη ως εξής :
Ουδόλως και ουδαμώς αποτελεί άδικη πράξη, η χρησιμοποίηση εντός του αναγκαίου μέτρου, της πληροφορίας ή του εγγράφου, που γίνεται για την ικανοποίηση του δικαιολογημένου ενδιαφέροντος της ενημέρωσης της κοινής γνώμης. Η δε τοιαύτη περίπτωση δύναται να αξιολογηθεί και εν τω πλαισίω της συγκρούσεως καθήκοντος κατ’ άρθρο 25 του Π.Κ
Η ενημέρωση των πολιτών, η συμβολή στον σχηματισμό πολιτικής βούλησης και γνώμης, ο έλεγχος και η κριτική των πολιτικών και εν γένει δημόσιων προσώπων, καθώς και η πολιτιστική, ηθική κλπ, επιμόρφωση, των πολιτών συνιστούν διαφύλαξη ξένων συμφερόντων, συμφερόντων της ολότητας, με την οποία είναι επιφορτισμένα τα Μ.Μ.Ε, γεγονός που συνάδει άλλωστε και με τη συνταγματική εγγύηση του τύπου ως Θεσμού, εξάλλου ρητώς δέχεται η νομολογία «ο τύπος επιτελεί κοινωνικό λειτούργημα, ασκώντας τα καθήκοντα τα οποία, ο ίδιος επιλέγει βάσει της αποστολής του, που συνιστά στην πληροφόρηση και την σύμπραξη για την διαμόρφωση της κοινής γνώμης» _ΠΠρΑθ 876/2007, ΠΠρΑΘ 2071/2005.
Η έννοια επομένως του δικαιολογημένου ενδιαφέροντος του κοινού για πληροφόρηση συνδέεται άρρηκτα με την λειτουργία της ελευθερίας της πολιτικής έκφρασης ως μέσο πραγμάτωσης της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας, η οποία εις το πλαίσιο μίας φιλελεύθερης δημοκρατίας, πραγματώνεται με την Δημοκρατία της πολιτικής διαδικασίας διότι δεν συμβιβάζονται με μία Δημοκρατική Κοινωνία μέτρα που αίρουν ή περιορίζουν σημαντικά την δημοσιότητα του πολιτικού βίου.
Στο ως άνω πλαίσιο γίνεται δεκτό ότι ο Δημοσιογράφος λόγω της ιδιότητας του τύπου ως φορέα του γενικού συμφέροντος, το οποίο συνίσταται στην ελεύθερη διαμόρφωση της κοινής γνώμης στο πλαίσιο της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, διαφυλάσσει συμφέροντα της ολότητας όταν μεταδίδει ειδήσεις, εκφράζει απόψεις και ασκεί κριτική σε δημόσια πρόσωπα για ζητήματα σχετικά με το αξίωμά τους ή ακόμη και σε ιδιωτών των οποίων η δράση ενδιαφέρει το κοινωνικό σύνολο και άπτονται του δημοσίου συμφέροντος.
Εξάλλου κατά το άρθρο 14 παράγραφος 1 του Συντάγματος, καθένας μπορεί να εκφράζει ελεύθερα και να διαδίδει, προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του, τηρώντας τους νόμους του Κράτους, ενώ κατά την παράγραφο2 του ιδίου άρθρου, ο τύπος είναι ελεύθερος, η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύεται. Επίσης κατά το άρθρο παρ. 1 της ΕΣΔΑ (κύρωση με τον Ν. 53/1974) «Παν πρόσωπον έχει δικαίωμα εις την ελευθερίαν εκφράσεως. Το δικαίωμα τούτο περιλαμβάνει την ελευθερίαν γνώμης ως και την ελευθερίαν λήψεως ή μεταδόσεως πληροφορικών ή ιδεών άνευ επεμβάσεως των δημοσίων αρχών και ασχέτως συνόρων».
Το δικαιολογημένο δε ενδιαφέρον κατά την ως άνω διάταξη του άρθρου 367 του Π.Κ είναι και αυτό που, σύμφωνα με τις ως άνω διατάξεις, πηγάζει από την προστατευμένη από το Σύνταγμα (άρθρο 14), την ΕΣΔΑ (άρθρο 10) και του Διεθνούς Συμφώνου για τα ανθρώπινα Δικαιώματα (άρθρο 19) ελευθερία εκφράσεως και την κοινωνική αποστολή του τύπου, το έχουν δε και τα πρόσωπα που συνδέονται με την λειτουργία (εκδότες, διευθυντές εφημερίδων, δημοσιογράφοι) για την δημοσίευση ειδήσεων, σχετικών με τις πράξεις και την συμπεριφορά φυσικών ή νομικών προσώπων, ή ομάδων προσώπων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τον κοινωνικό σύνολο.
Κατά συνέπεια, εν προκειμένω, η έννοια του δικαιολογημένου ενδιαφέροντος του κοινού πηγάζει από την Συνταγματικά ελευθερία του τύπου και απευθύνεται στα πρόσωπα που συνδέονται με την λειτουργία του, δηλαδή τους δημοσιογράφους.
Το άρθρο 14 παρ. 1 και 2 του Συντάγματος και 10 της Ε.Σ.Δ.Α, κατοχυρώνεται το θεμελιώδες για μια Δημοκρατική κοινωνία δικαίωμα της ελεύθερης εκφράσεως και διαδόσεως των στοχασμών, μεταξύ των άλλων και δια του τύπου (ελευθεροτυπία). Κατά τις διατάξεις αυτές, ο τύπος, ως θεσμός είναι ελεύθερος για να μπορεί να επιτελεί την δημόσια αποστολή του, που συνίσταται στην ακώλυτη αλληλεπίδραση αυτού και της κοινής γνώμης. Στο πλαίσιο αυτό απαγορεύεται η λογοκρισία και κάθε άλλη επέμβαση της Πολιτείας η οποία μπορεί να αναιρέσει ή να παρακωλύσει ουσιωδώς την άκηση του δικαιώματος αυτού, η δε πολιτεία λαμβάνει τα κατά περίπτωση πρόσφορα μέτρα, για την διευκόλυνση της ασκήσεως του δικαιώματος και την προαγωγή της αποστολής του τύπου.
Η ελευθερία του τύπου, συνιστά καίριο χαρακτηριστικό ενός πολιτικά φιλελεύθερου κράτους, με δημοκρατική μορφή πολιτεύματος, εδράζεται αναμφίβολα εις την ελευθερία εκφράσεως (διάδοσης και λήψεως στοχασμών και πληροφοριών) δια του εν-τύπου.
Η ελευθερία δε εκφράσεως των στοχασμών περιλαμβάνει εν προκειμένω όλες τις δυνατές μορφές τύπου, την παραδοσιακή (του εντύπου), τις απεικονίσεις ή ακόμη και μέσω ηχητικής αποτύπωσης της φωνής. Κάθε μορφή δηλαδή αναπαραγωγής σε όμοια αντίτυπα του αποτυπώματος έκφρασης. Συνιστώσες του δικαιώματος είναι η ελευθερία σύνταξης, έκδοσης και κυκλοφορίας του εντύπου.
Η δικαιολογητική βάση για την επιτρεπτή κριτική των δημοσίων και ιδίως των πολιτικών προσώπων στην νομολογία του ΕΔΔΑ προέρχεται από την σημασία που αποδίδεται στον ελεύθερο διάλογο πάνω σε ζητήματα δημοσίου ενδιαφέροντος χάριν της προάσπισης της δημοκρατίας, καθώς και από την συνειδητή επιλογή των πολιτικών να εισέλθουν στον δημόσιο χώρο, με συνακόλουθο αποτέλεσμα τον αυστηρό έλεγχο των πράξεων και των λόγων τους, τόσο από τους δημοσιογράφους όσο και από τους πολίτες, ως εκ τούτου κρίνεται επιτρεπτή η οξεία κριτική των πολιτικών προσώπων, τα οποία συνειδητά εκτίθενται στον αυστηρό έλεγχο των λόγων και των πράξεων τους, χάριν της ανοιχτής συζητήσεως των πολιτικών θεμάτων.
Η έννοια του δικαιολογημένου συμφέροντος πληροφόρησης του κοινού λειτουργεί ως λόγος άρσης του άδικου χαρακτήρα της προσβολής της τιμής και συνακόλουθα η συνδρομή του οδηγεί στον αποκλεισμό ευθύνης προς αποζημίωση, στις περιπτώσεις που το ως άνω αγαθό συγκρούεται με την ελευθερία του τύπου.
Ως εκ τούτου κρίνεται επιτρεπτή η πληροφόρηση και η ενημέρωση της ολότητας του κοινού και δεν προκύπτει σκοπός εξύβρισης που κατευθύνεται ειδικώς στην προσβολή της τιμής του άλλου με αμφισβήτηση ηθική ς ή κοινωνικής αξίας του προσώπου ή με περιφρόνηση αυτού, αφετέρου βασίζονται σε αληθινά και όχι ψευδή ή παραπλανητικά γεγονότα, δια τα οποία εξάλλου τίθεται ζήτημα άρσης του άδικου χαρακτήρα της πράξεως, κατά ρητή πρόβλεψη του άρθρου 367 παρ. 2 του Π.Κ.
Από την εν λόγω πάγια θέση της νομολογίας προκύπτει ότι η ιδιότητα του θιγόμενου ως προσώπου που ενδιαφέρει το κοινωνικό σύνολο αποτελεί κριτήριο εξειδίκευσης της αόριστης έννοιας του δικαιολογημένου ενδιαφέροντος στις υποθέσεις δυσφήμισης δια του τύπου.
Εν κατακλείδι, η έννοια του δικαιολογημένου ενδιαφέροντος του κοινού για πληροφόρηση συνδέεται άρρηκτα με την ελευθερία της πολιτικής έκφρασης ως μέσω πραγμάτωσης της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας, η οποία στο πλαίσιο μιας φιλελεύθερης δημοκρατίας, πραγματώνεται με την δημοσιότητα της πολιτικής διαδικασίας. Δεν συμβιβάζονται με μια δημοκρατική κοινωνία, μέτρα που αίρουν ή περιορίζουν σημαντικά την δημοσιότητα του πολιτικού βίου. Στο ως άνω πλαίσιο γίνεται δεκτό, ότι ο δημοσιογράφος λόγω της ιδιότητας του τύπου, ως φορέα του γενικού συμφέροντος, το οποίο συνίσταται στην διαμόρφωση της ελεύθερης γνώμης στο πλαίσιο της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, διαφυλάττει τα συμφέροντα της ολότητας όταν μεταδίδει ειδήσεις, εκφράζει απόψεις και ασκεί κριτική σε δημόσια πρόσωπα για ζητήματα σχετικά με το αξίωμά τους ή ακόμη και σε ιδιώτες των οποίων η δράση ενδιαφέρει το κοινωνικό σύνολο και άπτεται του δημοσίου συμφέροντος.
Εις επίρρωση των ως άνω παραθέτω αποσπάσματα από παρεμφερείς αποφάσεις
«η ελευθερία της έκφρασης περιλαμβάνει όχι μόνον πληροφορίες και ιδέες που γίνονται ευμενώς δεκτές και θεωρούνται ουδέτερες ή αδιάφορες αλλά και εκείνες που προσβάλλουν, σοκάρουν ή αναστατώνουν…
Το επιβάλλει ο πλουραλισμός, η ανεκτικότητα και το ευρύ πνεύμα, χωρίς τα οποία δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατική κοινωνία»
ΕΔΔΑ, handyside v. The United Kingdom, 7.12.1976, (1979-80), 1.E.H.R.R, 737, &49
Χαράλαμπος Β Κατσιβαρδάς, Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω
