Ελένη Τροβά
Τι είναι αυτό που συνδέει τις δύο διευρυμένες διεθνείς προσπάθειες και σε ποιο βαθμό εφάπτονται μεταξύ τους;
Για να κατανοήσει κανείς το διακύβευμα θα πρέπει αρχικά να λάβει υπόψη του ότι η αντίληψη για το τι είναι παιδί δεν είναι όμοια σε όλο τον κόσμο. 650 εκ. γυναίκες παντρεύονται πριν την ηλικία των 18 ετών διεθνώς, εκατομμύρια αγόρια πολεμούν σε άγριες μάχες στον κόσμο, η παιδική εργασία αποτελεί κοινό τόπο για πολλές χώρες της γης αν όχι για τις περισσότερες, η παιδική πορνεία γεμίζει διεθνείς πτήσεις προς τις χώρες που επιτρέπεται ελεύθερα ενώ αποτελεί «τάση» σχεδόν αποδεκτή για το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου αν κρίνει κανείς από την άνθιση της παιδικής πορνογραφίας. Αυτά τα παιδιά το δίχως άλλο δεν ανταποκρίνονται ως πραγματικότητα με αυτήν που προβάλλεται από τα μέσα ως αυτονόητη αλήθεια για το τι σημαίνει παιδί. Και ακόμη δεν μιλήσαμε για την παιδική μετανάστευση, για το παιδί πρόσφυγα, για το παιδί που επιλέγεται να πρωταγωνιστεί σε πολλές δραστηριότητες ενηλίκων με την ίδια ακριβώς αντιμετώπιση. Η Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού είναι από τις περισσότερο συζητημένες στη νομική θεωρία ως προς το «συμβολικό της χαρακτήρα» και σπάνια μνημονεύεται από τα δικαστήρια. Τα παιδιά λοιπόν ανά τον κόσμο βρίσκονται πολλές φορές στο δόκανο της δικαιοσύνης, συλλαμβάνονται και φυλακίζονται συχνά μάλιστα εκτελούνται με θανατική ποινή όπως πλέον είναι γνωστό για πολλές χώρες μεταξύ των οποίων οι ΗΠΑ. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που οι διεθνείς φορείς δραστηριοποιούνται για την «φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη». Εκατομμύρια παιδιά των δρόμων, εκατομμύρια εκδιδόμενα παιδιά, εκατομμύρια παιδιά διακινητές ναρκωτικών, εκατομμύρια παιδιά στρατιώτες εκπαιδεύονται να εγκληματούν από ενήλικες που προσβλέπουν στις ιδιαίτερες ικανότητές τους αλλά και στις εξαρτήσεις που μπορούν να θεμελιώσουν εκμεταλλευόμενα την αόρατη μεν υφιστάμενη δε αδυναμία τους που σήμερα ονομάζεται συνήθως «ευαλωτότητα».
Από την άλλη πλευρά η φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη δεν αποτελεί ένα αίτημα για δικαστικές αίθουσες που να θυμίζουν νηπιαγωγείο ούτε για δικαστές με επιείκεια και αφέλεια δυτικής νηπιαγωγού. Η φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη απαιτεί εξαιρετικές ικανότητες και γνώση, ιδιαίτερη αντοχή και θέληση απαιτεί ικανότητα σύγκρουσης με κάθε σύστημα που επιλέγει να καθιστά το παιδί εργαλείο έστω και αν αυτό το εργαλείο μπορεί να γίνεται ιδιαίτερα αποτελεσματικό. Και η επιτάχυνση απονομής δικαιοσύνης λοιπόν που χωρά σε αυτή την πραγματικότητα; Σύμφωνα με τις οδηγίες που έχει εκδώσει ο ΟΗΕ ήδη από το 2008 (https://www.un.org/ruleoflaw/files/RoL_Guidance_Note_UN_Approach_Justice_for_Children_FINAL.pdf) η δικαιοσύνη ασκείται πρωτίστως προς το συμφέρον του παιδιού απαιτεί δε μεταρρυθμίσεις σε συνταγματικό, νομοθετικό και ευρύτερα κανονιστικό επίπεδο.
Θα λάβουμε υπόψη μας φαινόμενα παιδικής εγκληματικότητας περισσότερο συνηθισμένα στα καθ’ημάς: τα παιδιά ρομά, τα παιδιά παράνομους μετανάστες, τα παιδιά στην πορνεία και την πορνογραφία, τα παιδιά κλέφτες, χρήστες και διακινητές ναρκωτικών, χωρίς να ξεχνούμε ότι στη χώρα μας παιδιά οπλοφορούν ή οδηγούν επικίνδυνα οχήματα ακόμη και τρακτέρ και γουρούνες ιδιαιτέρως στην ελληνική επαρχία. Τα παιδιά αυτά συλλαμβάνονται και η σύλληψή τους προξενεί ιδιάζοντα αποτροπιασμό στο κοινωνικό σύνολο, έστω και αν η αντίληψη ότι μια δεκαπεντάχρονη πόρνη ή ένας δεκατετράχρονος ρομά είναι κάποιου είδους ενήλικες για τα μάτια όσων δεν θέλουν να κοιτάξουν κατάματα το πρόβλημα. Αν αυτά τα παιδιά λοιπόν που συλλαμβάνονται στη διάρκεια της εφηβείας τους δικαστούν όταν θα είναι πλέον ενήλικοι, ή σχεδόν ενήλικοι οι συνέπειες που θα επιβληθούν σε ηλικία προχωρημένη και θα είναι εντελώς άχρηστες και ξεπερασμένες από τα πράγματα. Αλλά και η αθώωσή τους θα είναι άχρηστη αν τύχει και απαλλαγούν μέσα από δικαστικές διαδικασίες. Η απονομή δικαιοσύνης για τα παιδιά οφείλει να δώσει ευκαιρίες και όχι να δημιουργήσει ενήλικους εγκληματίες. Οφείλει να επιβεβαιώσει ότι υπάρχει κάποιου είδους δικαιοσύνη και όχι να εθίσει στο να μπαινοβγαίνουν στις φυλακές. Οφείλει να δώσει με ταχύτητα απαντήσεις στους λόγους που οδήγησαν τα παιδιά σε παραβατικότητα και να θεραπεύσει. Αυτή η δικαιοσύνη δεν μπορεί να αργήσει λοιπόν. Οφείλει να είναι άμεση και αποτελεσματική. Η παιδική ηλικία περνά γρήγορα και η δικαιοσύνη οφείλει να την προλάβει.
Η επιτάχυνση της απονομής δικαιοσύνης για την παιδική ηλικία έχει εντελώς διαφορετική διάσταση από αυτή των ενηλίκων που ίσως μέσω της καθυστέρησης απονομής δικαιοσύνης να επιτυγχάνουν σημαντικά οφέλη ως προς τις ποινές τους και τη διαχείριση της μοίρας τους. Επιβάλλεται λοιπόν να προσεγγίσουμε τη συγκεκριμένη πραγματικότητα και να κατανοήσουμε ότι το ζήτημα δεν αφορά σπάνιες εξαιρετικές περιπτώσεις αλλά ένα μεγάλο αριθμό περιπτώσεων η μεταχείριση των οποίων αφορά το βαθμό ωριμότητας του συστήματος απονομής δικαιοσύνης στη χώρα μας. Η Ελλάδα έχει καταδικασθεί κατ’επανάληψη για την αντιμετώπιση των παιδιών παράνομων μεταναστών από το ΕΔΔΑ. Αρκεί να δει κανείς το χρόνο σύλληψης αυτών των παιδιών και το χρόνο έκδοσης των αποφάσεων αυτών για να κατανοήσει για τι έκτασης θέμα μιλάμε.
Η περιπτωσιολογία που αφορά στην επιτάχυνση απονομής δικαιοσύνης σε σχέση με την παιδική ηλικία δεν περιορίζεται βέβαια στα παραδείγματα που αναφέρθηκαν. Και η αλήθεια είναι ότι αν κάποιος έχει συμφέρον από την καθυστέρηση απονομής δικαιοσύνης στα παιδιά αυτά είναι οι ενήλικες που τα εργαλειοποιούν. Η αλήθεια είναι λοιπόν ότι η απονομή δικαιοσύνης σε σχέση με τα παιδιά συνδέεται άμεσα με τον κόσμο των ενηλίκων που τα περιβάλει ο οποίος είναι από μόνος τους αργός και αδιάφορος, εθισμένος στη χρηστικότητα των παιδιών που διευκολύνουν τις τάσεις και τις ορέξεις τους.
Εμείς ως ενήλικες λοιπόν οφείλουμε να διαφοροποιηθούμε και να επιτρέψουμε στα παιδιά που μας προσδιορίζουν ως κοινωνία να κρίνονται με ελπίδα. Γιατί τα παιδιά αυτά μας αντικατοπτρίζουν και η απελπισία τους, η χρονίζουσα παραίτηση που καθορίζει το μέλλον τους αποδεικνύει ποιοι είμαστε εμείς ως ενήλικες και πόσο πολύ επιδιώκουμε, καθυστερώντας, να μην αντιμετωπίσουμε τον καθρέπτη μας.
Η επιτάχυνση στην απονομή δικαιοσύνης θα όφειλε συνεπώς να ξεκινήσει από το χρονικό σημείο εκείνο που υπάρχει κάποια ελπίδα αλλά και μεγάλη ανάγκη για δικαιοσύνη, από την παιδική δηλαδή ηλικία την οποία όχι μόνον δεν θα πρέπει να αμφισβητούμε ως προς τη διάρκειά της ως το 18ο έτος αλλά και να διεκδικούμε τη διαμόρφωσή της με όρους που αρμόζουν σε συγκροτημένους ενήλικες: με ανθρωπισμό και επίγνωση, με επιείκεια και κατανόηση, με συναίσθηση ιδίως του βαθμού της ευθύνης της ενήλικης κοινωνίας για την κατάσταση των παιδιών και της παιδικής εγκληματικότητας. Τούτα άλλωστε είναι αποδεκτά και από το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Δικαιοσύνη ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΕ) 2021/693 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 28ης Απριλίου 2021 για τη θέσπιση του Προγράμματος «Δικαιοσύνη» το οποίο δίδει εξαιρετική έμφαση στα δικαιώματα του
