Ο κοινωνικός αντίκτυπος του πολέμου στην Ουκρανία: Η μετατροπή ενός κράτους σε ζούγκλα ένεκα της κατάλυσης του κράτους δικαίου.
Η κατάσταση που επικρατεί στην Ουκρανία, είναι το καλύτερο υπόδειγμα για να αντιληφθεί κανείς πλήρως τη σημασία και τη σπουδαιότητα της θέσπισης κανόνων δικαίου και της λειτουργίας ενός κράτους υπό των κανόνων αυτών, ώστε να διαμορφώνεται και να δημιουργείται το κράτος δικαίου, δηλαδή κατά την Αριστοτελική θεωρία, να κυβερνά ο νόμος, να είναι κυρίαρχος και όχι η ανθρώπινη αυθαιρεσία.
Φυσικά όσα παρατίθενται δεν είναι, δυστυχώς, νεοφανή φαινόμενα, καθώς η ανθρώπινη ιστορία έχει καταγράψει πολλές αντίστοιχες φρικαλεότητες. Ενδεικτικά αναφέρονται οι περιπτώσεις της Συρίας, της Βοσνίας και του Κονγκό όπου, ιδίως στο Κονγκό, το 1996 περίπου 500.000 γυναίκες έπεσαν θύματα βιασμού κατά την περίοδο ενόπλων συρράξεων και πολέμου[1]. Στην περίπτωση της Ουκρανίας, είθε να μην επιδειχθεί ανάλογη και αντίστοιχη απάθεια από τους λαούς, τα ευνομούμενα κράτη, τους ιθύνοντες και τους κρατούντες και σε τελική ανάλυση από εμάς τους ίδιους.
Αυτή τη στιγμή κάθε έννοια του νόμου (θεωρητικά και πρακτικά) σε ένα τμήμα της Ουκρανίας[2] έχει καταλυθεί, καθώς δεν υφίσταται πια κανένα νομοθετικό πλαίσιο. Αυτό στην πράξη τι σημαίνει; Πώς μεταφράζεται στην πραγματικότητα; Τα ανθρώπινα ένστικτα υποτάσσονται στο νόμο. Αυτός είναι και ένας εκ των βασικών στόχων και λόγων δημιουργίας και εφαρμογής του νόμου. Η υφέρπουσα φιλοσοφία πίσω από τη δημιουργία των νόμων και κατ’ επέκταση του κράτους δικαίου είναι ακριβώς η τιθάσευση των ενστίκτων και η υποταγή τους σε ένα νομοθετικό πλαίσιο, ώστε να ζουν οι άνθρωποι σύμφωνα με ορισμένους κανόνες, η παραβίαση των οποίων θα επιφέρει τις σχετικές ποινές-κυρώσεις.
Συνεπώς η σημασία της ύπαρξης και εφαρμογής των νόμων προκύπτει και προβάλλει ως αδήριτη ανάγκη. Σήμερα σε ένα κομμάτι της Ουκρανίας όμως, όπως προαναφέρθη και εξαιτίας του πολέμου, κάθε έννοια δικαίου έχει καταλυθεί, αφ’ ης στιγμής δεν υπάρχει πρακτικά κανένα νομοθετικό πλαίσιο. Αυτό σημαίνει ότι ο πρωταρχικός σκοπός του νομοθέτη, ήτοι το δάμασμα, ο έλεγχος και η υπαγωγή των ανθρωπίνων ενστίκτων σε ένα νομοθετικό πλαίσιο, που θα διαφοροποιούσε την ανθρώπινη κοινωνία από τη ζουγκλώδη κοινωνία, απωλέσθη.
Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Ότι γείτονες, φίλοι, συγγενείς και γενικότερα άνθρωποι που ουδέποτε ο νους κάποιου μπορούσε να συλλάβει ως οιονεί παραβάτες και εγκληματίες, πλέον μπορούν ανέλεγκτα και ασύδοτα να ενεργήσουν και να προβούν σε πράξεις ποινικά κολάσιμες, ειδεχθείς και απεχθείς στις οποίες δεν μπορούσαν να προβούν όσο υφίστατο το κράτος δικαίου. Όσο κυνικό και αποκρουστικό και αν φαίνεται κάτι τέτοιο, η ανθρώπινη ιστορία δείχνει ακριβώς ότι σε περιόδους πολέμου, όπου τα κράτη και οι νόμοι καταλύονται, τέτοια φαινόμενα, ένεκα της ατιμωρησίας, ακμάζουν. Ανθρωποκτονίες, βιασμοί, ληστείες, τρομοκρατία και μια πλησμονή ειδεχθών, αποκρουστικών και αποτρόπαιων εγκλημάτων, τα οποία λοιδορούνται και καταδικάζονται καταρχήν σε κάθε ευνομούμενο κράτος, στο εμπόλεμο μένουν ατιμώρητα και ανέλεγκτα. Μια σημαντική διευκρίνιση: δεν γίνεται λόγος μόνο για τους εκάστοτε εισβολείς στο έδαφος μιας χώρας, εν προκειμένω για τους Ρώσους στρατιώτες ή ξένους μισθοφόρους, που ούτως ή άλλως, σύμφωνα με τις καταγγελτικές εκθέσεις των αρμόδιων διεθνών Οργανισμών, προβαίνουν σε τέτοια εγκλήματα. Αυτά σε εύθετο χρόνο, θα μπορούν να χαρακτηριστούν ως εγκλήματα πολέμου βάσει της τέταρτης σύμβασης της Γενεύης, μέσω της οποίας προστατεύονται οι πολίτες σε καιρό πολέμου, αλλά αναφερόμαστε στους ανθρώπους της διπλανής πόρτας, τους γνωστούς, τους γείτονες, ή όσους χωρίς τον νόμο μπορούν να λειτουργούν ανεξέλεγκτα και να προβαίνουν σε κάθε είδους θηριωδία.
Φυσικά δεν υποστηρίζεται στο παρόν άρθρο η άποψη ότι όλοι οι άνθρωποι μεταμορφώνονται σε ά-λογα κτήνη σε καιρούς πολέμου, αλλά ασφαλώς τους παρέχεται αυτή η δυνατότητα, η επιστροφή δηλαδή σε πρωτόγονες καταστάσεις, όπου τα επιθετικά τους ένστικτα του τους κυρίευαν και λειτουργούσαν αμιγώς βάσει αυτών.
Η Συνθήκη της G8 (της Ομάδας των 8) της 11ης Απριλίου του 2013 με τη διακήρυξη της πρόληψης της σεξουαλικής βίας σε περίοδο πολέμου μετέτρεψε το μάστιγα των βιασμών των γυναικών και των παιδιών, από ένα δευτερεύουσας σημασίας ζήτημα, σε μείζονος σημασίας. Αναφέρεται στο σημείο αυτό ότι η Ρωσία, έναν χρόνο αργότερα αποχώρησε από την G8. Θεωρητικά λοιπόν υφίσταται μια κάλυψη τυπικής και αυξημένης ισχύος, αφού στην G7 (όπως ισχύει σήμερα) συμμετέχουν οι βιομηχανικά πιο ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου, εντούτοις στην πράξη παραμένει ένα κείμενο, το οποίο ναι μεν διαθέτει μηχανισμούς αλλά εν πολλοίς μένει ανεφάρμοστο. Χρειάζεται, λοιπόν, τεράστια ενίσχυση του κειμένου αυτού όχι σε θεωρητικό επίπεδο αλλά, για να αποκτήσει οντότητα, σε πρακτικό.
Σε αυτήν την κατεύθυνση, ευοίωνο είναι ότι, αυτές τις μέρες, η Ουκρανική Βουλή, η Ράντα, επικύρωσε με θετικές ψήφους άνω του 75%, την Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης[3] του 2011 (πρόκειται για τη Σύμβαση από την οποία απεχώρησε εσχάτως η Τουρκία, παρά το γεγονός ότι υπεγράφη στην Πόλη της), σύμφωνα με την οποία η Ουκρανία δεσμεύεται να εδραιώσει την μακροπρόθεσμη πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας. Ιδίως οι γυναίκες και τα κορίτσια που είναι ιδιαίτερα ευάλωτα κατά την διάρκεια του πολέμου. Με αυτήν την Ιστορική, όπως χαρακτηρίστηκε από την Ράντα, Απόφαση η Ουκρανία γίνεται το 36ο κράτος που επικυρώνει την Σύμβαση της Κων/πολης 2011.[4] Τονίζεται ότι η εν λόγω Σύμβαση έχει εδαφική εφαρμογή στην Ουκρανία τόσο σε περίοδο ειρήνης όσο και σε περίοδο ένοπλης σύγκρουσης-πολέμου, βάσει του άρθρου 2 παρ. 3 της σύμβασης.
Ολοκληρώνοντας καθίσταται σαφές ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία και γενικότερα ο πόλεμος είναι το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα απόδειξης του πώς μια ευνομούμενη πολιτεία και ένα κράτος δικαίου μετατρέπεται σε ζούγκλα χωρίς τη λειτουργία και την εφαρμογή του νόμου.
Ποιος εν τη απουσία του νομοθετικού πλαισίου και του κράτους δικαίου και τους κατασταλτικούς μηχανισμούς που αναπτύσσουν θα είναι σε θέση να περιορίσει τα ζωώδη ένστικτα των ανθρώπων; Ουδείς εκτός του νόμου, αυτή είναι η απάντηση.
Νίκος Γ. Σταύρου
Δικηγόρος & Πολιτικός Επιστήμων
Υποψήφιος Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου της Νομικής Σχολής του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου
[1] Ο ΒΙΑΣΜΟΣ ΣΕ ΚΑΙΡΟ ΠΟΛΕΜΟΥ – ιστορική διακήρυξη του G8 , 11/4/13 | Μελίττα Γκουρτσογιάννη (wordpress.com)
[2] Ο νόμος και το κράτος δικαίου γενικότερα δεν έχουν καταλυθεί σε ολόκληρη την Ουκρανία. Πιο συγκεκριμένα από τον άξονα Οδησσού και Κιέβου και δυτικότερα, το κράτος λειτουργεί, οι άνθρωποι εργάζονται, οι υπηρεσίες
λειτουργούν για αυτό και ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Ζελένσκι βρίσκεται πλέον στο προεδρικό μέγαρο.
[3]Σύµβαση του Συµβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέµηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βία. Βλ. πλήρες κείμενο μεταφρασμένο στην ελληνική γλώσσα εδώ: Greek Version (socialpolicy.gr)
[4] Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης δεν έχει κυρωθεί από την Ρωσία. Συνεπώς, δεν υπάρχει εδαφική εφαρμογή ως προς τους Ρώσους. Αυτοί εντάσσονται στις πρόνοιες και κυρώσεις που επιβάλλουν οι διατάξεις για εγκλήματα πολέμου.
